آیا کانون های کوچک متعدد سفید رنگ در MRI مغز به معنی MS هستند؟

دکتر غلامرضا بخشنده پور، متخصص MRI و CT Scan در بیماریهای مغز و ستون فقرات از آمریکا

 

بیماری MS خود را در MRI به شکل کانون های کوچک گرد یا بیضوی متعدد در ماده سفید مغز نشان می دهد که اصطلاحاً به آنها "پلاک" می گویند و هر روزه در MRI مغز افراد مختلف یا بدون علامت بالینی خاصی که MRI مغز می گیرند این کانون های کوچک ملاحظه می شود که شبیه به یافته های MS می باشد و گزارش آنها توسط رادیولوژیست ها گاهی باعث نگرانی در بیماران، خانواده آنها و پزشکان معالج می شود.

 

واقعیت این است که تشخیص اصلی MS با معاینات بالینی و توسط متخصصین مغز و اعصاب بایستی صورت گيرد و نه به وسيله "MRI"، "MRI" نقش کمک کننده برای تأیید یا رد این تشخیص را دارد به طوری که اگر قرار باشد تنها بر اساس یافته های "MRI" بخواهیم "MS" را تشخیص بدهیم (بدون توجه به علائم بالینی بیماران) MRI تنها در 11% موارد قادر به تشخیص این بیماری است و در واقع در 90% موارد MRI قادر به تشخیص نیست، لذا پاسخ پرسش بالا منفی است و گروه وسیعی از بیماری های مختلف از ضایعات ایسکمی و عفونی گرفته تا تروما، سندرم های خاص و حتی بیماری های متابولیک قادرند کانون های کوچک متعددی را در مغز ایجاد نمایند که شبیه به MS باشند که در اصطلاح به اینها "تقلید کننده های MS" می گوئیم و همان طوری که اشاره شد این گروه آنقدر طیف وسیعی دارند که در صورت عدم اطلاع پزشک، متخصصین مغز و اعصاب و یا متخصصین نرورادیولوژی از آنها گاهی می تواند به عنوان MS در MRI تفسیر شده و حتی بیماران تحت درمان غیر ضروری قرار گرفته و ناخواسته مارک بیماری MS به افراد زده مي شود که در حقيقت چنين نيست و موارد زيادي از چنين اشتباهي تا به حال ديده شده است.

ام آر آی  مغز و نقش آن در تشخیص ام اس

تقلیدکنندگان MS در MRI : همانطوری که در بالا اشاره شد یک طیف وسیعی از بیماری ها می توانند کانون های شبیه به MS را در MRI ایجاد کنند که به اختصار شامل موارد ذیل می باشند:

1. علل ناشي از کاهش جريان خون به مغز:

هر عاملي که سبب کاهش جريان يا قطع جريان خون به تمام يا بخشي از مغز شود چه در زماني که در داخل رحم مادر هستيم يا زمان تولد يا بعد از آن و با هر مکانيسمي مي تواند کانون هاي متعدد و يا گاهي بزرگ را در ماده سفيد مغز ايجاد نمايد که به آنها «کانون هاي ايسکميک» مي گويند که گاهي کاملا شبيه به يافته هاي MS در MRI هستند. براي نمونه:

الف- در نوزاداني که زودتر از موعد متولد مي شوند:

(پره ترم) كه چه به علت عدم آمادگي سيستم تنفس و يا تاخير در زايمان، مواجه با کمبود اکسيژن مي شوند که اين حالت خود را به شکل کانونهاي کوچک و متعدد شبيه به پلاک هاي MS در اطراف سيستم بطني نمايان مي کند که اصطلاحا به آن P.V.L (Periventricular leukomalacia) مي گويند که با توجه به اشکالاتي که کودک يا نوجوان در راه رفتن دارد و حتي به علت عوارض چشمي اين بيماري كه ناشی از درگيري راه هاي بينايي و کورتیکواسپینال در مغز است با MS مي تواند اشتباه شود.

 

ب ـ در افراد جوان و يا ميانسال که چربي خون، قند خون يا فشار خون بالا دارند ولي اطلاعي از آن ندارند و يا درمان کامل و کافي نمي کنند نيز گاهي کانونهاي کوچک و متعدد شبيه به MS در ماده سفيد مغز به علت انسداد عروق کوچک يا اسپاسم آنها ايجاد مي شود که افتراق آنها از "MS" گاهي مشکل مي باشد و به آنها بیماری "Small vessels ischemic" مي گويند.

 

ج ـ ميگرن:

بيماري يا سردردهاي ميگرني نيز در برخي از فرم ها و افراد مي توانند کانونهاي کوچک و متعدد سفيد رنگ پراکنده در ماده سفيد مغز شبيه به MS ايجاد نمايد که برخي اعتقاد دارند علت آن اسپاسم يا تنگ شدن عروق کوچک مغزي و کاهش يا قطع جريان خون بوده و به دنبال آن سکته هاي کوچک (انفارکت) در ماده سفيد مغزي ايجاد مي کند که باز در صورت عدم توجه و دقت با توجه به همراهی تاری دید در برخی از بیماران از نظر یافته های MRI و علائم بالینی می تواند با MS اشتباه شود.

 

د ـ صرع و تشنج:

در برخي - و نه تمام- بيماران صرعي به خصوص مواردي که به خوبي کنترل نشده است يا تشنجات طولاني و مکرر دارند باز به علت کاهش جريان خون در مغز مي توان کانون هاي کوچک و متعدد شبيه به MS را ملاحظه نمود.

 

هـ ـ تنگي دريچه ميترال:

در کساني که دچار اين عارضه هستند به خصوص فرم هاي شديدتر به علت اتساع در دهليز چپ و سپس ارتباط آن با طرف راست و بروز عارضه اي به نام "فيلتراسيون دهليزي" (AF) گاهي خون لخته شده به قطعات کوچکي تبديل شده و وارد عروق مغز شده و باعث انسداد رگ هاي کوچک مغزي که عمدتا در ماده سفيد مغزي در مجاورت سيستم بطني ديده مي شوند و مي تواند اين کانون هاي کوچک کم خوني (ايسکميک) را ایجاد نماید که به علت متعدد بودن ضایعات و محل آن از ضايعات MS در MRI می توانند تقليد نمايند.

MRI و نقش آن در تشخیص MS گروه تشخیصی درمانی فرجاد

و ـ کم خوني داسي شکل:

يک فرم از کم خوني ها به علت شکل غيرعادي گلبولهاي قرمز مي باشد که همين شکل غيرطبيعي گلبولهاي قرمز باعث مي شود که هنگام عبور آنها از عروق کوچک مغزي در داخل رگ ها گير کرده و باعث کاهش جريان خون در مغز شده و کانون هاي ايسکميک متعدد شبيه به MS را در MRI ايجاد نمايد.

 

ز ـ آمبولي چربي:

در کساني که دچار ضربه و يا تصادف و شکستگي استخوان ها مي شوند گاهي قطرات چربي که در داخل مغز استخوان است از محل شکستگي وارد جريان خون و سرتاسر بدن مي شود از جمله مغز که باز به علت مسدود کردن عروق کوچک مغز مي تواند باعث ايجاد کانون هاي ايسکميک کوچک در ماده سفيد مغز و اطراف سيستم بطني شود که مي تواند شبيه به ضايعات MS در MRI باشد.

 

2. بيماريهاي عفوني:

برخي از بيماريهاي التهابي و عفوني در مغز مي تواند کانون هاي شبيه به MS را ايجاد نمايد مثل "ADEM" که يک انسفاليت حاد منتشر است که مغز و نخاع را درگير مي کند و مي تواند نمای کاملا شبيه به MS چه از نظر بالینی و چه از نظر MRI داشته باشد. بيماري «لايم» دقیقاً همین وضعیت را دارد. عفونت هاي قارچي مغز، انسفاليت ناشي از ويروس HIV در بيماران مبتلا به ايدز، PML و بيماري ويروسي "1HTLV"  نيز قادر به ايجاد کانونهاي شبيه به MS در MRI مغز هستند.

 

3. بيماري های روماتيسمي:

گروهي از بيماريهاي روماتيسمي که به بيماريهاي کلاژن ـ واسکولار نيز معروف هستند نيز قادر به ايجاد کانون هاي کوچک و متعدد در ماده سفيد مغز می شوند که علت آن التهاب اطراف رگ هاي مغزي که اصطلاحا به آن «واسکوليت» مي گويند است و اين بيماري ها باعث التهاب در مفاصل و ساير اعضاي بدن از جمله رگهاي مغزي شده و به علت انسداد عروق مغز باعث انسداد مسير جريان خون و در نتيجه کانون هاي کوچک و متعدد پراکنده در ماده سفيد مغز مي شوند که گاهي افتراق آن ها از MS بسيار مشکل است چرا که بيماريهاي روماتيسمي مثل MS در خانم ها شايع تر است از جمله اين بيماريها مي توان به لوپوس (SLE) اسکلرو درمي (PSS) و بيماري بهجت اشاره کرد.

 

4. ضربه مغزي:

يکي از ضايعاتي که مي تواند نمايي شبيه به MS در MRI ايجاد کند در افرادي است که در گذشته دچار ضربه مغزي شده اند كه در آن مغز به شدت در داخل جمجمه به جلو و عقب حرکت مي کند بدون اينکه شکستگي جمجمه يا ضايعه واضح به علت ضربه مستقيم به مغز وارد شود. در اين نوع از ضايعات تروماتيك مغز که به «آسيب منتشر اکسوني» يا "Diffuse axonal injury" يا "DAI" معروف مي باشد آکسون هاي مغزي در محل اتصال ماده سفيد و خاکستري مغز، در کورپوس کالوزوم و همچنين در پايه مغزي دچار صدمه شده و خود رادر MRI به شکل کانونهاي پراکنده اي در ماده سفيد مغز و کورپوس کالوزوم شبيه به آنچه در MS ملاحظه مي کنيم نمايان مي سازد.

ام آر آی مغز و نقش آن در تشخیص ام اس

5. متاستازها:

گاهي در ماده سفيد مغز، "کورپوس کالوزوم" و حتي نخاع به شکل کانون های کوچک متعدد نمايان مي شود که اگر MRI بدون تزريق باشد مي تواند کاملا شبيه به MS تظاهر نمايد ولي وقتي MRI با تزريق ماده حاجب انجام مي شود تقريبا تمام آنها همرنگ خون مي شوند يا انهانس مي شوند که مي توان آنها را از MS افتراق داد چرا که در MS خيلي غير معمول است که تقريبا همه پلاک ها با هم بعد از تزريق انهانس شوند.

 

6. سندرم ها و بيماريهاي متابوليک:

برخي از سندرم ها و فرم هايي از "لکوديستروفي ها" در مغز مي توانند کانونهاي شبيه به MS ايجاد نمايد از جمله اين سندرم ها مي توان به" سندرم CADASIL"، "تیپ 1 نوروفیبروماتوزیس" و "سندرم Susac" اشاره کرد. که ضايعات آنها کاملا شبيه به MS بوده و مي تواند از آن تقليد نمايد و يا برخي از ضايعات متابوليک مثل "لکوديستروفي ها" و يا کمبودویتامین B12 نيز مي توانند يافته هاي مشابه MS داشته باشد که در مورد کمبود ویتامین B12 مي تواند نخاع را شبيه به پلاک هاي MS درگير نمايد.

 

خلاصه:

بيماري MS هر چند در MRI نماي خاص و ويژه اي دارد و اگر توسط متخصصين با تجربه مورد ارزيابي قرار گيرد مي تواند از ساير ضايعات "تقليد کننده MS" افتراق داده شود ولي در پاره اي از موارد، اين جداسازي مشكل است، به همين دليل دقت MRI به تنهايي براي تشخيص MS تنها حدود 11% است ويافته هاي آن بايستي حتما با يافته هاي باليني بيمار مطابقت داده شود. آن روي سكه، اطلاع از تقليد کنندگان MS در "MRI" به متخصصين راديولوژي و نورولوژي اين امکان را مي دهد که از درمان غيرضروري و گذاشتن مارک بيماري MS که باعث نگراني بيمار و خانواده او مي شود جلوگيري نمايند. بنابراين استفاده همزمان از يافته هاي MRI همراه با يافته هاي باليني بيماران، تنها روش رسيدن به تشخيص درست و دقیق MS مي باشند.