اختلال هراس یا پانیک چیست؟

همه ‌ی ما در طول زندگی بارها دچار احساساتی چون ترس و اضطراب شده‌ایم، زیرا این واکنش‌ها کاملا طبیعی هستند و بدن در مواقع لازم این واکنش‌ها را از خود نشان می‌دهد. اختلال هراس یا پانیک (Panic) نیز شرایط مشابهی دارد، یعنی فرد دچار این اختلال به‌طور منظم حملات ناگهانی وحشت و ترس را تجربه می‏‌کند که اغلب این واکنش‌ها بدون دلیل خاصی هستند، اما حمله پانیک یا اختلال هراس چیست؟ در ادامه این مقاله از مجله خبری گروه تشخیصی درمانی فرجاد تصمیم داریم به سوال اختلال هراس چیست پاسخ دهیم و هرآنچه باید درباره‌ی این اختلال (Panic Disorder) بدانید را نیز در اختیارتان قرار دهیم.

 

حمله پانیک یک نوع ترس یا هراس شدید است که در صورت عدم وجود خطر واقعی یا علت ظاهری باعث واکنش‌های شدید جسمی می‌شود. حملات پانیک بسیار ترسناک هستند، زیرا ممکن است فکر کنید که کنترل خود را از دست داده‌اید، تنفس شما متوقف شده است، دچار حمله قلبی شده‌اید یا حتی در حال مرگ هستید.

طبق ویرایش پنجم دستورالعمل تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)، منظور از حمله پانیک افزایش ناگهانی ترس یا ناراحتی شدید است که در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد.

 

 

بسیاری از افراد در طول زندگی خود فقط یک یا دو بار این مسئله را تجربه می‌کنند و مشکل برطرف می‌شود. اگر شما بیش از چهار بار دچار حملات پانیک غیر منتظره شوید، ممکن است به بیماری مبتلا شده باشید که اختلال هراس نامیده می‌شود. طبق یک مطالعه در سال ۲۰۱۹، دو تا چهار درصد افراد در جهان دارای اختلال هراس هستند. علائم اختلال هراس اغلب در جوانان ۲۰ تا ۲۴ ساله ظاهر می‌شوند.

اگرچه حملات پانیک تهدیدکننده زندگی نیستند اما می‌توانند ترسناک باشند و کیفیت زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهند. پس در صورت ابتلا به اختلال هراس باید با پزشک مشورت کنید.

 

تشخیص حمله پانیک حملات پانیک معمولاً ناگهانی، بدون هشدار و دلیل واضح شروع می‌شوند. آن‌ها می‌توانند در هر زمان، هنگام رانندگی با اتومبیل، در مرکز خرید، هنگام خواب یا وسط یک جلسه کاری بروز کنند. ممکن است گاه‌به‌گاه دچار حملات پانیک شوید یا ممکن است به طور مکرر رخ دهند.

به طور معمول علائم حمله پانیک در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند و به مدت ۵ تا ۲۰ دقیقه طول می‌کشند که معمولا ۱۰ دقیقه اول فرد اوج این علائم را تجربه خواهد کرد.. در موارد شدید، علائم ممکن است بیش از ۱ ساعت طول بکشند. به‌ همین‌دلیل، بعد از فروکش کردن حمله ممکن است احساس خستگی و فرسودگی کنید.

 

• احساس بروز یک خطر قریب‌الوقوع

• ضربان قلب سریع و تپنده (پانیک و پی‌وی‌سی قلبی)

• تعریق

• لرزش بدن

• تنگی نفس و احساس خفگی (پانیک و تنگی نفس)

• گرگرفتگی

• حالت تهوع (پانیک و مشکلات گوارشی)

• گرفتگی شکم

• درد قفسه سینه

• سردرد

• سرگیجه، سبکی سر یا ضعف

• بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن دست و پا

• ترس از دست دادن کنترل بدن (به‌خصوص حمله پانیک در خواب)

• ترس از مردن

دقت داشته باشید اختلال هراس پانیک علاوه بر علائم جسمانی یک‌سری نشانه‌های روان‌شناختی پانیک نیز دارد که می‌توان به نشانه‌هایی چون بی‌خوابی، زنگ زدن گوش، ایجاد مشکل در تمرکز فرد، کاهش میل جنسی، احساس گیر کردن غذا در گلو و احساس وحشت و سراسیمگی اشاره کرد.

 

تا‌به‌حال پاسخ درست و دقیقی در رابطه با علل ایجاد اختلال پانیک یا وحشت زدگی به‌دست نیامده است و مشخص نیست که چه چیزی باعث حملات پانیک می‌شود، اما باید متذکر شد که برخی از عوامل ممکن است در ایجاد این اختلال نقش داشته باشند‌.

 

بهم خوردن میزان برخی از هورمون‌های بدن باعث می‌شود که اختلال پانیک در بدن فرد ایجاد شود. موقعیت‌هایی چون بارداری، کم کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت، بیماری‌های کلیوی و مواردی از این دست می‌توانند در سیستم هورمونی بدن اختلال ایجاد کنند که این اختلالات به حملات عصبی و استرسی منجر خواهند شد.

 

از مهم‌ترین علل ایجاد اختلال هراس و ترس می‌توان به عوامل ژنتیکی و ارثی اشاره کرد. اگر شما در خانواده‌ای زندگی می‌کنید که پدر و مادرتان دچار حملات اضطرابی می‌شوند، احتمال اینکه شما نیز رفتاری مانند آن‌ها داشته باشید بسیار بالا است. البته نمی‌توان گفت که این اختلال به ژن خاصی وابسته است، بلکه ترکیب برخی از ژن‌ها می‌تواند چنین مشکلی را به همراه داشته باشد.

 

 

یکی از شایع‌ترین علت‌هایی که می‌توان برای ایجاد این اختلال به آن اشاره کرد، محیط و اجتماع است. بسیاری از افراد به دلیل مشکلات خانوادگی، تغییر ناگهانی در محیط زندگی، مرگ عزیزان، زلزله، بیماری و مواردی از این دست دچار حملات عصبی می‌شوند و گاهی‌اوقات این حملات ادامه‌دار خواهند شد، به‌طوری‌که فرد دچار اختلال هراس و ترس می‌شود.

 

برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که واکنش طبیعی بدن شما در هنگام مبارزه یا فرار، ممکن است با حملات پانیک همراه شود. به عنوان مثال، اگر یک خرس گریزلی به‌دنبال شما بیاید، بدن شما به طور غریزی واکنش نشان می‌دهد. ضربان قلب و تنفس شما با آماده شدن بدن برای مواجهه با شرایط تهدیدکننده زندگی افزایش می‌یابد.

 

فوبیا یکی از اختلالات اضطرابی محسوب می‌شود و منظور از فوبیا احساس شدید ترس ناشی از یک موضوع خاص است. فردی که دچار فوبیا است گمان می‌کند که با روبرو شدن با موضوعی که از آن فوبیا دارد بدترین اتفاق ممکن رخ خواهد داد، از همین‌رو هنگام مواجهه با موقعیت دچار استرس و ترس شدیدی می‌شود.

برای مثال آراکنوفوبیا یا عنکبوت هراسی یکی از انواع اختلال هراس خاص است، به‌طوری‌که فرد در مواجهه با عنکبوت و حتی تصور آن دچار ترس شدید می‌شود. البته اختلال هراس اختصاصی انواع دیگری نیز دارد که می‌توان به ترس از مار، ارتفاع، رعد و برق، هواپیما، خون، اختلال هراس ثبت نام کنکور و … اشاره کرد. حال اگر شما دچار این دست از فوبیاها هستید، می‌توانید موضوع را با یک دکتر ترس‌ های خاص درمیان بگذارید تا راهنمایی‌های لازم صورت گیرد.

 

از دیگر انواع اختلال هراس می‌توان به اختلال هراس اجتماعی اشاره کرد، اما منظور از اختلال هراس اجتماعی چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت افراد مبتلا به اختلال جمع هراسی از انجام فعالیت در اجتماع و حتی ظاهر شدن در جمع می‌ترسند و اگر در اجتماع ظاهر شوند دچار حملات استرسی و اضطرابی خواهند شد.

در واقع می‌توان گفت اختلال جمعیت هراسی نوعی احساس خجالت شدید در فرد است که باعث می‌شود فرد از گفتگو با مردم، غریبه‌ها یا افرادی که صاحب قدرت هستند مانند استاد دانشگاه، رئیس حوزه کاری و غیره اجتناب کنند، زیرا انجام این کارها باعث ایجاد نگرانی و ترس شدید در فرد می‌شود.

 

منظور از این اختلال این است که فرد هنگام حضور در مکان‌های ناآشنا یا فضاهای باز دچار ترس و استرس می‌شود، از همین رو تمام تلاش خود را می‌کنند که در محیط خانه و محل کار بماند و به محیط بیرون و محیط‌های ناآشنا رفت و آمد نداشته باشد. برخی از افراد که دچار چنین فوبیایی هستند، ممکن است حملات هراس را نیز تجربه کنند؛ بنابراین زمانی که در مکان‌های عمومی حاضر می‌شوند دچار این حملات خواهند شد.

 

ترس از تنها ماندن یکی از انواع اختلال هراس در کودکان است. البته این اختلال تنها به کودکان مختص نیست و بزرگ‌سالان نیز می‌توانند آن را تجربه کنند. این اختلال در اکثر مواقع زمانی پیش می‌آید که فرد یا کودک در یک زمان با از دست دادن عزیزان یا دوستان خود با مشکل نیز مواجه شده‌ است. این موضوع در برخی از مواقع به یک اختلال تبدیل می‌شود و می‌تواند تنش و حملات عصبی را به همراه داشته باشد.

برای مثال اگر فرد در یک موقعیت تنها بماند، دائم به این فکر می‌کند که ممکن است در معرض خطر باشد، به‌همین‌دلیل سطح اضطراب و نگرانی بالا می‌رود و فرد دچار حملات پانیک خواهد شد.

 

در رابطه با تفاوت اختلال هراس و پانیک شبانه باید گفت افرادی که هراس شبانه را تجربه می‌کنند از آن بی‌اطلاع هستند و امکان دارد هنگامی که خواب هستند از رختخواب بیرون بیایند، داد بزنند، گریه کنند و کارهایی مشابه به این موارد را انجام دهند و دوباره پس از آنکه هراس شبانه تمام شد به خواب بروند.

حمله پانیک اما متفاوت است و فرد پس از آنکه این حمله را تجربه می‌کند از خواب بیدار می‌شود و علائم حمله را مشاهده می‌کند و مدت‌زمان زیادی طول می‌کشد تا دوباره بتواند بخوابد. تابه‌حال متخصصان نتوانسته‌اند دلیل اختلال هراس شبانه را به‌طور دقیق متوجه شوند، اما طبق تحقیقات انجام شده، زمانی که یک موضوع در پردازش مغز و سیستم عصبی تاثیر منفی بگذارد و باعث ترس و اضطراب شود اختلال هراس در خواب رخ خواهد داد.

 

اختلال بدشکلی هراسی یک نوع اختلال روانی به شمار می‌آید که می‌تواند یک عارضه شدید باشد و باعث شود که فرد به دلیل شرم و اضطراب از حضور در جمع اجتناب کند. فرد دچار این اختلال معمولا ساعت‌های زیادی را جلوی آینه می‌ایستد تا ظاهر و تصویر بدن خود را در آینه چک کند و مدام فکر می‌کند که زیبایی کافی برای حضور در اجتماع و موقعیت‌های مختلف را ندارد و به همین دلیل اغلب دچار احساس ترس و اضطراب می‌شود.

اکثر افرادی که دچار این اختلال هستند معمولا سعی می‌کنند با استفاده از آرایش‌های غلیظ نقص‌هایی که گمان می‌کنند دارند را پوشش دهند. اختلال بدشکلی هراسی بیشتر در سنین نوجوانی دیده می‌شود و هر دو جنس دختر و پسر می‌توانند این اختلال را تجربه کنند.

 

​

علائم اختلال هراس اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شوند و زنان را بیشتر از مردان تحت تاثیر قرار می‌دهند. بنابراین، احتمال بیشتری دارد که گروه‌های خاصی به آن مبتلا شوند. معمولا فاکتورهایی که ممکن است خطر ابتلا به حملات پانیک یا اختلال هراس را افزایش دهند، عبارتند از:
 

• داشتن سابقه خانوادگی حملات پانیک یا اختلال هراس

• مواجهه با استرس‌های عمده زندگی مانند مرگ یا بیماری جدی یکی از عزیزان

• برخورد با یک رویداد آسیب‌زا مانند تجاوز جنسی یا یک حادثه جدی

• بروز تغییرات عمده در زندگی مانند طلاق یا اضافه شدن یک نوزاد جدید

• سیگار کشیدن یا مصرف زیاد کافئین

• داشتن سابقه سوءاستفاده جنسی در دوران کودکی

 

 

در صورت عدم درمان، حملات و اختلال هراس می‌توانند تقریباً بر روی همه زمینه‌های زندگی شما تأثیر بگذارند. عوارض مرتبط با حملات پانیک معمولا عبارتند از:
 

• ایجاد فوبیاهای خاص، مانند ترس از رانندگی یا ترک خانه

• نیاز به مراقبت‌های پزشکی مکرر برای رفع نگرانی‌های مربوط به سلامتی و سایر شرایط پزشکی

• اجتناب از حضور در موقعیت‌های اجتماعی

• بروز مشکلات در محل کار یا مدرسه

• بروز افسردگی، اختلالات اضطرابی و سایر اختلالات روانی

• افزایش افکار خودکشی یا انجام آن

• سوءمصرف الکل یا سایر مواد مخدر

 

اختلال پانیک اغلب یک بیماری طولانی‌مدت است که روند درمان دشواری دارد. اکثر افراد مبتلا به اختلال هراس از طریق درمان، برخی از علائم خود را تسکین می‌دهند. بنابراین، پیشگیری از بروز علائم بهترین رویکرد است.

مثلا می‌توانید با اجتناب از مصرف الکل و مواد مخدر، علائم خود را کاهش دهید. برنامه درمانی خود را رعایت کنید تا از عود یا تشدید علائم حمله پانیک جلوگیری کنید. فعالیت بدنی منظم داشته باشید زیرا ممکن است به کاهش اضطراب کمک کند. به هر روشی، استرس روزانه خود را مدیریت کنید.

 

اگر شما جزو افرادی هستید که گمان می‌کنید علائم اختلال هراس را تجربه کرده‌اید، توصیه می‌شود مراقبت‌های لازم پزشکی را انجام دهید و نسبت به علائم این اختلال بی‌توجه نباشید. دقت داشته باشید که اگر شما دچار حمله پانیک شوید، باید سریعا به اورژانس مراجعه کنید.

در اورژانس آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود و اگر نیازی باشد پزشک انجام نوار قلب را نیز تجویز می‌کند. تمام این بررسی‌ها به این دلیل انجام می‌شود که پزشک مطمئن شود حمله قلبی شدیدی اتفاق نیفتاده است و خطری شما را تهدید نمی‌کند.

اگر بررسی‌های اولیه انجام شد و پزشک تشخیص داد که شرایط قلبی بیمار نرمال است، فرد را به یک دکتر عمومی ارجاع می‌دهد. در ادامه معاینه روان و اعصاب فرد انجام می‌شود و اگر پزشک تشخیص اختلال هراس را دهد، اقدامات مربوط به درمان این مشکل را شروع خواهد کرد.

 

گاهی‌اوقات لازم است که بیمار را یک دکتر متخصص مغز و اعصاب معاینه کند تا اطمینان از سلامت بیمار حاصل شود. هنگام مراجعه به پزشک، برای کمک به تشخیص دقیق احتمالا باید تست‌های زیر را انجام دهید:
 

• یک معاینه فیزیکی کامل

• آزمایش خون برای بررسی تیروئید و سایر شرایط پزشکی

• آزمایشات احتمالی مربوط به قلب مانند نوار قلب

• ارزیابی روانشناختی برای صحبت در مورد علائم، ترس‌ها یا نگرانی‌ها، شرایط استرس‌زا، مشکلات در روابط اجتماعی یا خانوادگی، موقعیت‌هایی که ممکن است از حضور در آن‌ها اجتناب کنید و سابقه خانوادگی

در تست تشخیص پانیک همچنین ممکن است در مورد مصرف الکل یا سایر مواد مخدر از شما سوال شود.