تأثیر داروهای هورمونی بر استخوان و نقش دستگاه سنجش تراکم در تشخیص پوکی استخوان

سلامت استخوان‌ها نقش حیاتی در کیفیت زندگی انسان دارد. استخوان‌ها نه‌تنها ساختار بدن را شکل می‌دهند، بلکه مخزن مهمی برای کلسیم و فسفر هستند. با افزایش سن یا در اثر برخی بیماری‌ها و مصرف داروهای خاص، تراکم استخوان کاهش می‌یابد و خطر پوکی استخوان و شکستگی بیشتر می‌شود. یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر تراکم استخوان، داروهای هورمونی هستند. در این مقاله به بررسی تأثیر این داروها بر سلامت استخوان و اهمیت سنجش تراکم استخوان با دستگاه DEXA در تشخیص و پیشگیری می‌پردازیم. شما می توانید برای انجام سنجش تراکم استخوان به مراکز تصویربرداری پزشکی طب آزما و تابش پرتو مراجعه کنید.

 

هورمون‌ها یکی از اصلی‌ترین تنظیم‌کننده‌های متابولیسم استخوان هستند. تغییرات هورمونی و مصرف برخی داروهای هورمونی می‌تواند تعادل بین ساخت و تخریب استخوان را برهم بزند.
 

• استروژن: یکی از مهم‌ترین هورمون‌های مؤثر بر سلامت استخوان است. این هورمون از فعالیت بیش‌ازحد سلول‌های استخوان‌خوار (استئوکلاست‌ها) جلوگیری می‌کند و به تقویت سلول‌های استخوان‌ساز کمک می‌کند.

• کاهش سطح استروژن در یائسگی: یکی از شایع‌ترین دلایل پوکی استخوان در زنان.

• درمان جایگزینی هورمونی (HRT): می‌تواند از کاهش شدید تراکم استخوان جلوگیری کند، اما مصرف طولانی‌مدت نیازمند پایش مداوم تراکم استخوان است.
 

 

• کاهش جذب کلسیم در روده.

• افزایش دفع کلسیم از کلیه.

• مهار ساخت پروتئین استخوانی.

نتیجه مصرف طولانی‌مدت این داروها: افزایش خطر پوکی استخوان و شکستگی‌های پنهان.
 

 

مصرف بیش‌ازحد هورمون تیروکسین (T4) یا درمان نابجا می‌تواند منجر به افزایش متابولیسم استخوان و کاهش تراکم شود.
 

 

• کاهش هورمون تستوسترون در مردان (به‌دلیل درمان سرطان پروستات یا مصرف داروهای ضدآندروژنی) → کاهش تراکم استخوان.

• درمان جایگزینی تستوسترون می‌تواند نقش محافظتی بر استخوان داشته باشد.

 

 

• داروهای ضدبارداری هورمونی در مصرف طولانی‌مدت ممکن است تراکم استخوان را تحت‌تأثیر قرار دهند.

• برخی داروهای هورمونی در درمان سرطان سینه (مانند تاموکسیفن یا مهارکننده‌های آروماتاز) خطر پوکی استخوان را افزایش می‌دهند.

 

 

• افزایش خطر پوکی استخوان.

• شکستگی‌های ناشی از کاهش تراکم استخوان (به‌ویژه در لگن، ستون فقرات و مچ دست).

• کاهش کیفیت زندگی به‌دلیل دردهای مزمن و محدودیت حرکتی.

به همین دلیل پایش منظم تراکم استخوان در افرادی که داروهای هورمونی مصرف می‌کنند، ضروری است.

نقش دستگاه سنجش تراکم استخوان (DEXA) در تشخیص

 

 

سنجش تراکم استخوان (Bone Densitometry) روشی علمی و دقیق برای اندازه‌گیری میزان مواد معدنی موجود در استخوان‌هاست. پیشرفته‌ترین و رایج‌ترین روش، استفاده از دستگاه DEXA است.

 

• دقت بالا: قابلیت تشخیص کاهش حتی جزئی در تراکم استخوان.

• غیرتهاجمی: بدون درد و بدون نیاز به بیهوشی.

• ایمنی: میزان اشعه بسیار کمتر از رادیوگرافی معمولی.

• سرعت بالا: کل فرایند معمولاً کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.

 

• پایش بیماران تحت درمان با کورتون‌ها برای پیشگیری از شکستگی.

• ارزیابی زنان یائسه تحت درمان جایگزینی هورمونی.

• بررسی تراکم استخوان در بیماران تیروئیدی یا مردانی که تحت درمان‌های ضدآندروژنی قرار دارند.

 

1. زنان بالای ۵۰ سال (به‌ویژه پس از یائسگی).

2. مردان بالای ۶۵ سال.

3. بیماران مصرف‌کننده طولانی‌مدت داروهای کورتونی (مثل دگزامتازون).

4. بیماران با سابقه خانوادگی پوکی استخوان.

5. مبتلایان به بیماری‌های تیروئیدی یا هورمونی.

6. بیماران سرطانی که تحت درمان‌های هورمونی هستند.

 

 

• مصرف کافی کلسیم و ویتامین D.

• ورزش‌های مقاومتی و تحمل وزن (مثل پیاده‌روی، دویدن سبک).

• پرهیز از مصرف دخانیات و الکل.

• پایش منظم با دستگاه سنجش تراکم استخوان (DEXA).

 

 

داروهای هورمونی نقش مهمی در درمان بسیاری از بیماری‌ها دارند، اما اثرات جانبی آن‌ها بر سلامت استخوان را نباید نادیده گرفت. مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند کورتون‌ها، داروهای تیروئیدی و درمان‌های ضدآندروژنی می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان شود. بهترین راهکار برای شناسایی زودهنگام این تغییرات، انجام سنجش تراکم استخوان با دستگاه DEXA است. این روش ایمن، دقیق و سریع، ابزاری ارزشمند برای تشخیص، پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان به شمار می‌رود.
 

بنابراین اگر شما یا یکی از نزدیکانتان داروهای هورمونی مصرف می‌کنید، توصیه می‌شود برای پایش سلامت استخوان‌ها به یک مرکز تشخیصی معتبر مجهز به دستگاه DEXA مراجعه کنید.